Τα τελευταία χρόνια υπάρχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον όσον αφορά τη διάγνωση αλλά και την αντιμετώπιση των μαθησιακών δυσκολιών. Στο παρακάτω κείμενο θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε θέματα σχετικά με τον ορισμό των μαθησιακών δυσκολιών, τους μύθους που επικρατούν γύρω από αυτές και τα συναισθήματα των παιδιών που αντιμετωπίζουν μαθησιακές δυσκολίες.

Τι ορίζουμε ως μαθησιακές δυσκολίες;

Σύμφωνα με το National Joint Committee on Learning Disabilities "Μαθησιακές Δυσκολίες είναι ένας γενικός όρος ο οποίος αναφέρεται σε μια ετερογενή ομάδα διαταραχών που προέρχονται από σοβαρές δυσκολίες στην εκμάθηση και χρήση του λόγου, της ανάγνωσης, της γραφής, της λογικής σκέψης και των μαθηματικών ικανοτήτων. Οι διαταραχές αυτές είναι εγγενείς και υποστηρίζεται ότι οφείλονται σε δυσλειτουργία του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος. Συχνά μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να υπάρχουν ταυτόχρονα και σε άλλες συνθήκες ανεπάρκειας π.χ. αισθητηριακές βλάβες, νοητική υστέρηση, κοινωνική ή συναισθηματική διαταραχή. Μπορεί επίσης να συνυπάρχουν και περιβαλλοντικού τύπου προβλήματα όπως π.χ. πολιτισμική αποστέρηση, ακατάλληλη ή ανεπαρκής διδασκαλία κ.τ.λ. Πρέπει όμως να τονιστεί ότι δεν είναι άμεσο αποτέλεσμα των συνθηκών αυτών". Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τις μαθησιακές δυσκολίες ως έναν όρο "ομπρέλα" που περιγράφει τις ποικίλες δυσκολίες που συναντά το παιδί κατά τη διάρκεια του σχολείου σε τομείς όπως η ανάγνωση, η γραφή, η ορθογραφία και η αριθμητική.

Επιπλέον, οι μαθησιακές δυσκολίες χωρίζονται σε γενικές και ειδικές. Στην πρώτη κατηγορία οι δυσκολίες είναι γενικευμένες σε διάφορους μαθησιακούς τομείς όπως στην ανάγνωση, στην ορθογραφία, στην κατανόηση ακόμη και στο προφορικό επίπεδο. Παιδιά με γενικές μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να έχουν διαγνωσθεί με νοητική υστέρηση, αναπτυξιακές διαταραχές, συναισθηματικές διαταραχές ή Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας. Οι ειδικές μαθησιακές δυσκολίες περιλαμβάνουν την δυσλεξία, την δυσορθογραφία, την δυσγραφία, την δυσαριθμησία και μαθησιακές δυσκολίες μη προσδιοριζόμενες αλλιώς. Αυτές οι δυσκολίες χαρακτηρίζονται από το γεγονός ότι υπάρχει απόκλιση ανάμεσα στο πραγματικό νοητικό δυναμικό του παιδιού και την επίδοσή του. Επίσης δεν οφείλονται σε νοητική υστέρηση, συναισθηματικές διαταραχές ή περιβαλλοντικούς παράγοντες.

Τι όμως είναι μύθος και τι πραγματικότητα όσον αφορά τις μαθησιακές δυσκολίες;

Παρακάτω θα αναφερθούν κάποιοι από τους πιο διαδομένους μύθους που αφορούν τις μαθησιακές δυσκολίες.

Μύθος: "Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες έχουν χαμηλό δείκτη νοημοσύνης".

Εξ ορισμού για να αντιμετωπίζει κάποιος μαθησιακές δυσκολίες πρέπει να έχει φυσιολογικό δείκτη νοημοσύνης. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα ο δείκτης νοημοσύνη του ατόμου μπορεί να είναι άνω του μέσου όρου.

Μύθος: "Οι μαθησιακές δυσκολίες θεραπεύονται» ή «περνούν με τον καιρό".

Οι δυσκολίες αυτές είναι μία δια βίου συνθήκη αλλά το άτομο είναι ικανό να τις διαχειριστεί και να μειώσει τον αντίκτυπο που έχουν στη ζωή του. Ο τρόπος με τον οποίο εμφανίζονται σε κάθε ηλικιακή περίοδο μπορεί να διαφέρει σε ένταση και μορφή. Δεν υπάρχει καμία επιστημονική τεκμηρίωση που να αποδεικνύει ότι κάποιες από τις πολλά υποσχόμενες μεθόδους που εμφανίζονται κατά καιρούς θεραπεύει τις μαθησιακές δυσκολίες.

Μύθος: "Όταν κάποιος έχει μαθησιακές δυσκολίες δε μπορεί να μάθει".

Άτομα σαν τον Αϊνστάιν, τον Πικάσο ή τον Στηβ Τζομπς λέγεται ότι αντιμετώπιζαν μαθησιακές δυσκολίες. Αυτό δε τους εμπόδισε να προσφέρουν στην επιστήμη και εν γένει στην ανθρωπότητα με το έργο τους. Τα παιδιά αυτά έχουν την ικανότητα να ακολουθήσουν ακαδημαϊκές σπουδές διότι μπορούν να μάθουν μέσα από κατάλληλες και ειδικά σχεδιασμένες διδακτικές μεθόδους που θα ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους.

Μύθος: «Τα παιδιά αυτά είναι απλά «τεμπέληδες».

Αυτός ο μύθος καθίσταται αναγκαίο να καταρριφθεί καθώς έχει αρνητική επίδραση στην ψυχολογία των παιδιών. Οι μαθητές αυτοί όχι μόνο δεν είναι τεμπέληδες αλλά συνήθως αφιερώνουν παραπάνω χρόνο για να ολοκληρώσουν τις εργασίες τους αλλά και περισσότερη προσπάθεια λόγω των δυσκολιών τους.

Μύθος: «Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες αντιμετωπίζουν προβλήματα μόνο στα μαθήματα του σχολείου».

Όχι μόνο αποτελεί μύθο αλλά σημαντικά κοινωνικά και συναισθηματικά προβλήματα μπορεί να προκληθούν στους μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες είτε λόγω της επαναλαμβανόμενης αποτυχίας είτε από προβλήματα σε γνωστικές λειτουργίες.

Πώς όμως νιώθουν τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες; Τι προβλήματα μπορεί να αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητα τους;

Οι μαθησιακές δυσκολίες αποτελούν μια καθημερινή πρόκληση τόσο για τα παιδιά και τους εκπαιδευτικούς όσο και για τους γονείς. Η αντιμετώπιση τους στο οικογενειακό, σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον μπορεί να επηρεάσει τα συναισθήματα των παιδιών. Ένα από τα πιο συχνά συναισθήματα που βιώνουν είναι το άγχος. Λόγω των συνεχών δυσκολιών που αντιμετωπίζουν στο σχολείο νιώθουν φόβο, απογοήτευση και προσπαθούν να αποφεύγουν αυτή την αρνητική κατάσταση. Ανησυχούν και αισθάνονται πίεση για το αν μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του σχολείου. Όλα αυτά τα συναισθήματα μπορεί να οδηγήσουν σε άρνηση για το σχολείο ακόμη και σε ψυχοσωματικά συμπτώματα όπως στομαχόπονος, εμετοί κ.λπ.. Απόρροια της συνεχούς απογοήτευσης μπορεί να είναι και άλλα αρνητικά συναισθήματα όπως ο θυμός. Στόχο του θυμού αυτού μπορεί να αποτελέσουν το σχολείο, οι εκπαιδευτικοί ακόμη και οι γονείς. Μπορεί να εκδηλωθεί με απάθεια για το σχολείο ή ακόμη και με ξεσπάσματα κατά την επιστροφή του παιδιού στο σπίτι.

Σαν αποτέλεσμα του άγχους και της απογοήτευσης τα παιδιά αυτά πολλές φορές δημιουργούν μια ευάλωτη αυτοεικόνα. Αυτό συμβαίνει διότι σε πολλές περιπτώσεις η εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους και την αξία τους σχηματίζεται σε μεγάλο βαθμό μέσα από το περιβάλλον του σχολείου. Έτσι η σχολική επιτυχία συχνά οδηγεί σε θετικά συναισθήματα για τον εαυτό τους ενώ αντίθετα σε περίπτωση αποτυχίας μπορεί να αισθανθούν ανίκανα ή κατώτερα από τους άλλους και ότι η προσπάθεια που καταβάλλουν δεν είναι αρκετή.

Σύμφωνα με έρευνες τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες είναι πιο επιρρεπή στο να αναπτύξουν αρνητική αυτοεικόνα και χαμηλή αυτοεκτίμηση σε σχέση με τους συνομηλίκους τους. Αυτοί οι μαθητές μπορεί να κρίνουν αρνητικά τον εαυτό τους. Θεωρούν ότι είναι «ανόητοι ή αργοί» και αντιμετωπίζουν δυσκολίες για χρόνια μη μπορώντας να τις αποδώσουν κάπου μέχρι να διαγνωσθούν. Ίσως ακόμη να βιώνουν αποθάρρυνση ή να αισθάνονται μπερδεμένοι. Έτσι λοιπόν η αποτυχία μπορεί να τους οδηγήσει σε μια κατάσταση γνωστή ως "μαθημένη αβοηθησία" καθώς δε βρίσκουν τον λόγο να προσπαθήσουν όταν ξέρουν ότι θα αποτύχουν έστω και αν καταβάλουν αρκετή προσπάθεια. Ως απόρροια των δυσκολιών αυτών και της χαμηλής αυτοεκτίμησης των μαθητών μπορεί να έχουν χαμηλό κίνητρο μάθησης λόγω χαμηλών επιδόσεων και έλλειψης ικανοποίησης από την επίδοση τους.

Θα ήθελα να τονίσω ότι οι μύθοι και η ελλιπής πληροφόρηση που επικρατούν εδώ και χρόνια όσον αφορά τις μαθησιακές δυσκολίες έχουν δημιουργήσει μια διαστρεβλωμένη εικόνα για αυτές. Σε καμία περίπτωση δεν αποτελούν δημιούργημα των επιστημόνων αλλά είναι μια ειδική εκπαιδευτική ανάγκη. Με έγκαιρη διάγνωση και κατάλληλη αντιμετώπιση τα παιδιά αυτά μπορούν να εκπληρώσουν το πλήρες δυναμικό τους. Το σχολικό και κυρίως το οικογενειακό περιβάλλον πρέπει να τα ενθαρρύνει συνεχώς και να τα αφήνει ελεύθερα να εκφράσουν το συναίσθημα τους. Γονείς και εκπαιδευτικοί πρέπει να επιβραβεύουν τα παιδιά για την προσπάθεια τους, να προσέχουν τους χαρακτηρισμούς τους, να θέτουν ρεαλιστικούς στόχους και να τα ενθαρρύνουν να ασχοληθούν και με άλλες δραστηριότητες που μπορεί να τα καταφέρνουν πολύ καλά.

Τέλος, το πιο σημαντικό είναι να αποφεύγονται οι συγκρίσεις, είτε με αδέλφια είτε με συνομηλίκους. Μέσα από την αποδοχή και την αγάπη μπορούν να ανακαλύψουν πόσο δημιουργικά και ικανά άτομα είναι ώστε να αναπτύξουν μια θετική εικόνα για τον εαυτό τους. Είναι απαραίτητο να θυμόμαστε ότι οι μαθησιακές δυσκολίες αντιμετωπίζονται και βελτιώνονται. Η αποδοχή τους και η κατάλληλη διαχείριση τους είναι το κλειδί ώστε να μειωθεί η επίδραση τους στη ζωή του ατόμου.