Ημέρα Μνήμης για την Κερασιά
Του Χαράλαμπου Κων. Αλεξάνδρου, προέδρου του Κέντρου Ιστορίας Πολιτισμού Κερασιάς
Πέρασαν, ήδη, 78 χρόνια από τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών που έλαβαν χώρα στο Πήλιο. Ήταν αρχές Απριλίου του 1944, όταν οι Ναζί επέλεξαν να τελειώσουν τις επιχειρήσεις τους στην Κερασιά.
Το Κέντρο Πολιτισμού και Ιστορίας Κερασιάς, (Κ.Ι.ΠΟ.ΚΕ.) τιμά κάθε χρόνο την ημέρα αυτή στην Κερασιά.
Οι επιχειρήσεις των Γερμανών στην Κερασιά, άρχισαν στις 19 Μαρτίου 1944 και στόχευαν να εκκαθαρίσουν ολοκληρωτικά το Πήλιο από τις δυνάμεις του 54ου Συντάγματος.
Εκείνη την περίοδο ο ΕΛΑΣ είχε υπό τον έλεγχό του, ουσιαστικά, όλο το Πήλιο. Στην πραγματικότητα οι Γερμανοί είχαν στη διάθεση τους μια μόνον διάβαση από το Βόλο μέχρι το Πλιασίδι μέσω Πορταριάς. Και αυτήν όχι ακίνδυνα. Οι υπόλοιποι ορεινοί όγκοι ήταν υπό τον έλεγχο των δυνάμεων της αντίστασης, αποτελώντας αναπόσπαστο κομμάτι της αποκαλούμενης «Ελεύθερης Ελλάδος».
«Έχοντας αποκτήσει τον έλεγχο όλης της χώρας, αν εξαιρέσουμε τους κυριότερους συγκοινωνιακούς κόμβους που χρησιμοποιούσαν οι Γερμανοί, ο ΕΛΑΣ είχε δημιουργήσει πράγματα που δεν είχε γνωρίσει ποτέ άλλοτε η Ελλάδα. Οι επικοινωνίες στις ορεινές περιοχές με τον ασύρματο, με αγγελιοφόρους, με τηλέφωνα, ποτέ δεν ήταν τόσο άρτιες, είτε πριν είτε μετά. Ακόμα και οι αυτοκινητόδρομοι είχαν βελτιωθεί. Τα δώρα του πνευματικού πολιτισμού είχαν βρει το δρόμο τους προς τα βουνά για πρώτη φορά. Σχολεία αυτοδιοίκηση, δικαστήρια, δημόσιες υπηρεσίες, που είχαν κλείσει με τον πόλεμο, λειτουργούσαν πάλι. Θέατρα, εργοστάσια, τοπικά συμβούλια, λειτουργούσαν για πρώτη φορά. Οργανώθηκε κοινοτική ζωή, στη θέση της πατροπαράδοτης ατομικής ζωής του Έλληνα αγρότη».
Με αυτά τα λόγια περιγράφει στο βιβλίο του ο Κρις Γουντχάουζ την κατάσταση στην Ελεύθερη Ελλάδα, ο κάθε άλλο παρά φιλικά προσκείμενος προς την Ελληνική αντίσταση αρχηγός της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής.
Τις παραπάνω επισημάνσεις του Κ. Γ. τις βίωσε και το Πήλιο φυσικά, ιδιαίτερα η Άνω Κερασιά.
Οι επιχειρήσεις
Οι Γερμανοί πραγματοποίησαν τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στο Πήλιο σε δύο φάσεις. Στην πρώτη φάση κινήθηκαν προς δύο κατευθύνσεις. Μία προς Πορταριά - Ζαγορά και μία προς το νότιο Πήλιο. Στη δεύτερη φάση θα κινηθούν προς το Βόρειο Πήλιο, προς Κανάλια και Κάτω-Άνω Κερασιά - Κοκκινόγια και, από θαλάσσης, προς Κουλούρι - Βένετο.
Στα εν λόγω μέρη ήταν εγκαταστημένες οι κύριες δυνάμεις του συντάγματος. Το 2ο Τάγμα στην Άνω Κερασιά. Η Διοίκηση με τον λόχο διοικήσεως στο Βένετο. Στην μεταξύ Άνω Κερασιάς και Βένετου περιοχή ήταν ένα μέρος του 3ου Τάγματος, το υπόλοιπο ήταν στο Μαυροβούνι. Το 1ο τάγμα είχε επιφορτιστεί με την κάλυψη της Νότιας Μαγνησίας με έδρα την Γούρα (Ανάβρα) στην Όρθυ.
Η δεύτερη φάση άρχισε στις 28 Μαρτίου το πρωί, όταν μια αναγνωριστική γερμανική ομάδα από 3 μοτοσικλέτες και 2 αυτοκίνητα έπεσαν στο ναρκοπέδιο που είχαν στήσει οι αντάρτες στη θέση Αεράνη της λίμνης Κάρλας, πέντε περίπου χιλιόμετρα από τα Κανάλια.
Ένα αυτοκίνητο και δύο μοτοσικλέτες ανατινάχτηκαν. Την ίδια τύχη είχε και ένα άλλο αυτοκίνητο το απόγευμα της ίδιας ημέρας. Την επαύριον μια μεγάλη φάλαγγα με ανιχνευτική ομάδα ναρκών να προηγείται, αφού σήκωσε τις υπόλοιπές νάρκες πέρασε την Αεράνη και κατευθύνθηκε προς τα Κανάλια. Αποκρούσθηκε όμως από έναν αντάρτικο λόχο που ήταν τοποθετημένος πάνω από τα Κανάλια και οι Γερμανοί το βράδυ, ντροπιασμένοι αποσύρθηκαν. Στη μάχη σκοτώνεται από μια Γερμανική ριπή ο Χαρηλάκης ο μικρότερος αντάρτης, ηλικίας κάτω των 18 ετών. Ήταν ορφανός με καταγωγή από τον Όλυμπο. Οι Γερμανοί είχαν 22 νεκρούς.
Στις 30 Μαρτίου με μεγαλύτερες δυνάμεις, τάγματος αυτή τη φορά επανέρχονται με την υποστήριξη του πυροβολικού και ενός αεροπλάνου να βομβαρδίζει και να πολυβολεί τις θέσεις των ανταρτών. Η «διμοιρία θανάτου» του Θωμά Καψάλη τους επιτίθεται αιφνιδιαστικά στην Αεράνη με αποτέλεσμα 5 γερμανικά αυτοκίνητα να καούν και να εξοντωθούν 50 Γερμανοί.
Στις 31 Μαρτίου μια φάλαγγα από 125 αυτοκίνητα κινείται προς τη Κάτω Κερασιά. Στην είσοδο του χωριού επαναλαμβάνεται το σκηνικό της Αεράνης.
Ανατινάζονται 3 αυτοκίνητα από αντάρτικες νάρκες ενώ η ανίχνευση για την ανακάλυψη των υπολοίπων στοιχίζει την ζωή σε 20 περίπου Γερμανούς.
Στο μεταξύ στις 30 Μαρτίου νωρίς το πρωί εκδηλώθηκε η αποβατική επιχείρηση των Γερμανών στο λιμάνι Κουλούρι, στον Άγιο Γιάννη Βένετου και Λιμνιώνα. Το πρώτο καΐκι και η πρώτη ομάδα που πάτησαν στο Λιμνιώνα ανατινάχτηκαν από νάρκες θαλάσσης. Δέχθηκαν και τα πυρά του λόχου διοίκησης του Συν/τος, όμως τα πλοία υποστήριξης καραδοκούσαν και με τα πυρά τους ανάγκασαν τον λόχο σε σύμπτυξη προς τα Κοκκινόγια. Προς το μεσημέρι οι Γερμανοί εισέρχονται στο Βένετο και πυρπολούν το 60% περίπου των σπιτιών.
Την 1η Απριλίου μια ισχυρή γερμανική δύναμη κινήθηκε προς την Άνω Κερασιά δίνοντας μάχες και χτενίζοντας σπιθαμή προς σπιθαμή την περιοχή. Σκοπός τους ήταν η εξουδετέρωση των αντάρτικων δυνάμεων και η συνένωσή τους με τις γερμανικές μονάδες που επιχειρούσαν στο ανατολικό Πήλιο. Ο στόχος τους ήταν, αφού εξουδετερωθούν οι δυνάμεις του 2ου τάγματος του ΕΛΑΣ από τις διαβάσεις Άνω Κερασιάς - Κοκκινογίων να κατηφορίσουν προς την Παλιά Μητζέλα για να κλείσουν τον κύκλο των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων. Φτάνοντας στην Άνω Κερασιά αρχίζουν τις λεηλασίες και πυρπολούν τα περισσότερα σπίτια και την εκκλησία. Επιχειρούν επιθετικές κρούσεις προς τη Μπραμοράχη Κοκκινογίων που αποκρούονται, αναγκάζοντας τους Γερμανούς να αποσυρθούν στην Κάτω Κερασιά.
Τις επόμενες μέρες οι Γερμανικές δυνάμεις με τρεις φάλαγγες από την Άνω Κερασιά, τα Πάνω Κανάλια και από την Λέστιανη, επιχειρούν να περικυκλώσουν τις δυνάμεις του 2ου Τάγματος που βρίσκονταν στα Κοκκινόγια. Τα Κοκκινόγια είναι ένα υψίπεδο στα 1.000 περίπου μέτρα, στον δρόμο Άνω Κερασιάς - Παλαιάς Μητζέλας.
Η μάχη θα διαρκέσει τρεις μέρες. Οι απανωτές προσπάθειες των Γερμανών δεν μπόρεσαν να λυγίσουν την αντίσταση των ανταρτών, καίτοι οι συνθήκες για τους αντάρτες κατέστησαν ιδιαίτερα δυσμενείς λόγω της πυκνής χιονόπτωσης. Οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν και 2 αεροπλάνα τα οποία βομβάρδιζαν τις αντάρτικες θέσεις και πυρπολούσαν τις καλύβες των Βλάχων, που χρησίμευαν στους αντάρτες για καταλύματα, για προστασία από τα χιόνια. Η περιοχή ήταν τα θερινά βοσκοτόπια των Βλάχων.
Οι Γερμανοί παρά τις μεγάλες απώλειες κατόρθωσαν να πλησιάσουν σε κάποιες αντάρτικες θέσεις. Οπότε ο βαρύς οπλισμός δεν είχε πλέον λόγο και τη θέση του έλαβε ο ατομικός οπλισμός, η χειροβομβίδα και το μαχαίρι. Η μάχη πήρε την μορφή πάλης σώμα με σώμα.
Οι Γερμανοί αδυνατώντας να προχωρήσουν, υποχώρησαν στις 4 Απριλίου του 1944 έχοντας σημαντικές απώλειες. Το «ενεργητικό» τους θα εμπλουτισθεί με το σχεδόν ολοκληρωτικό κάψιμο της Άνω και Κάτω Κερασιάς και τον φρικτό θάνατο έξη γερόντων του χωριού των οποίων η μετακίνηση ήταν αδύνατη, κηλιδώνοντας για μια ακόμη φορά την ανθρώπινη ιστορία. Μεταξύ των θυμάτων και ο ιερέας του χωριού Κωνσταντίνος Πανταζής.
Ως προς την ακριβή ημερομηνία πυρπολισμού της Α. Κερασιάς υπάρχουν διισταμένες μαρτυρίες. Οι κάτοικοι του χωριού ισχυρίζονται ότι πραγματοποιήθηκε κατά την οπισθοχώρησή τους από τα Κοκκινόγια. Απεναντίας τα στελέχη του ΕΛΑΣ μαρτυρούν ότι το γεγονός έλαβε χώρα κατά την άνοδό τους (βλέπε Γρ. Ρέντης: το 54ο Σύντ/μα του ΕΛΑΣ, Αναγέννηση 6 /9/1945, αφήγηση Αγ. Οικονομίδη).
Κατά την πρώτη εκδοχή έγινε στις 4/4/1944 και κατά την δεύτερη στις 1/4/1944.
Για την ιστορία: Στρατιωτικός διοικητής των ανταρτών στη μάχη των Κοκκινογίων ήταν ο έφεδρος λοχαγός Γιώργος Σπυριδάκης και καπετάνιος ο Άγγελος Οικονομίδης, μόλις 24ετής χημικός μηχανικός.
Το 54ο σύνταγμα ήταν προετοιμασμένο.
Οι δυνάμεις του Εφεδρικού ΕΛΑΣ στο Βόλο, που παρακολουθούσαν άγρυπνα τις κινήσεις των χιτλερικών. Έγκαιρα λοιπόν από τον σύνδεσμο Γιάννη Χατζόπουλο ειδοποιήθηκε το 2ο Γραφείο πληροφοριών του συντάγματος για τις Γερμανικές επιδιώξεις και τις επερχόμενες επιδρομές. Ως αποτέλεσμα το Επιτελείο του Συντάγματος θα εκπονήσει λεπτομερή σχέδια προς κάθε κατεύθυνση για την αντιμετώπιση της πανίσχυρης γερμανικής πολεμικής μηχανής. Μάλιστα με μεγάλη αυτοπεποίθηση χαριτολογώντας μεταξύ των ανταρτών κυκλοφορούσε η ευχή: Το «χτένισμα» των Γερμανών να είναι πυκνό για να παρασύρει και τις ψείρες.
Η πληροφορία συνέβαλε τα μέγιστα ώστε να ελαχιστοποιηθούν τα θύματα ανάμεσα στους αμάχους διαφορετικά σήμερα θα θρηνούσαμε όχι μόνο πυρπολισμούς χωριών και το κάψιμο γερόντων αλλά και ολοκαυτώματα με δεκάδες θανάτους αμάχων. Η απόφαση για την διεξαγωγή μάχης εκ παρατάξεως πάρθηκε την 29η η 30η Μαρτίου σε μια δραματική σύσκεψη του επιτελικού δυναμικού του 54ου Συντάγματος, που πραγματοποιήθηκε στην Άνω Κερασιά, μάλλον στην εκκλησία των Αγίων Αποστόλων. Στην εν λόγω σύσκεψη διαμορφώθηκαν δύο γραμμές. Η μία των στρατιωτικών οι οποίοι πρότειναν την διεξαγωγή ανταρτοπόλεμου μιας και από επιχειρησιακής πλευράς και δύναμης πυρός οι Γερμανοί υπερτερούσαν. Επομένως η μάχη εκ παρατάξεως εθεωρείτο κατά τις εκτιμήσεις τους καθαρή αυτοκτονία. Απεναντίας οι πολιτικοί,
συγκεκριμένα οι καπετάνιοι όλων των βαθμίδων, ήταν της άποψης να παραμείνουν και να δοθεί μάχη εκ παρατάξεως, άποψη που τελικά επικράτησε.
Και η ανθρώπινη πλευρά.
Μέσα στην τραγικότητα του πολέμου αναφέρουμε δύο περιστατικά, από τα πολλά ενδεχομένως, τα οποία αναδύουν την ανθρωπιά καθώς και τα ανθρώπινα. Ο λόχος Μηχανικού υπό τον Νίκο Κρασούλη τον περίφημο Πιπίνο από την Μηλίνα, είχε μαζί του ένα κριάρι
που από μικρό, τους ακολουθούσε παντού σε όλες τις επιχειρήσεις. Ήταν η μασκότ του λόχου και ο σύντροφος των σκοπών.
Όταν ο λόχος συμπτύχθηκε στα Κοκκινόγια αναγκάστηκαν, για λόγους ασφαλείας προφανώς, να το σφάξουν και να το κρύψουν σε ένα πυκνό δάσος. Όταν οι Γερμανοί υποχώρησαν το κριάρι μαγειρεύτηκε αλλά κανένας από τους μαχητές του λόχου δεν θέλησε να φάει παρ` όλη τη μεγάλη τους πείνα. Κανένας δεν επιθύμησε να αγγίξει τον αγαπημένο τους σύντροφο.
Ο Άγγελος Οικονομίδης με τον Κύπριο γιατρό Θόδωρο Μαρσέλλο, υπεύθυνο του νοσοκομείου της Κερασιάς και συγγραφέα του σχετικού με την αντίσταση βιβλίου «Τα Χρυσά Βουνά» - Λευκωσία 1947, μοίραζαν το ίδιο μέρος ύπνου στα Κοκκινόγια, μέσα στα χιόνια. Το μοναδικό σκέπασμα στη διάθεσή τους δεν ήταν επαρκές και για τους δύο. Έτσι ο ένας, ο γιατρός, με το επιχείρημα ότι είναι ηλικιακά μεγαλύτερος, το τράβαγε προς το μέρος του ο δε άλλος έπραττε το ίδιο, επικαλούμενος το νεαρό της ηλικίας του, όπως μας διηγήθηκε με γλαφυρότητα ο Οικονομίδης. Περιστατικό που δεικνύει ότι η αίσθηση του κίνδυνου και του θανάτου κατά μείζονα λόγο, ήταν ανύπαρκτη μεταξύ των μαχητών. Είχαν «κρεμάσει την κάπα στον ώμο» κατά την έκφραση του συρμού της εποχής.
Η συμμετοχή ξένων μαχητών
Ως φόρο τιμής οφείλουμε να εξάρουμε την συμπεριφορά τριών ξένων (αυτούς που τουλάχιστον γνωρίζουμε), που πολέμησαν με αυτοθυσία και ηρωισμό στο πλευρό των ανταρτών. Πρόκειται για τους δύο πρώην αιχμαλώτους των Γερμανών Ρώσους που απελευθερώθηκαν από τον ΕΛΑΣ, Αλεξέι Καρενώφ και Πιότρ Ροκανώφ.
Απ` το ύψωμα «Πλεξάρια» (σε 1040 μέτρα) με τα οπλοπολυβόλα τους και με συμπολεμιστή τον μαχητή της Αλβανίας Πλατίκα, χειριστή πολυβόλου, αναχαίτισαν την γερμανική φάλαγγα, που εκτελούσε επιχείρηση κυκλωτικής πλαγιοκόπισης από την πλευρά της Λέστιανης, προκαλώντας της πολλές απώλειες. Ο τρίτος απ` αυτούς, ο Πιοτρ Σιμιλώφ, σκοτώθηκε στις 24/3/1944 πλησίον της Κάπουρνας, πέφτοντας σε αντάρτικο ναρκοπέδιο.
Όπως επίσης και του Ιταλού της «Πινερόλο» ο οποίος από την τοποθεσία «παπά το πηγάδι» και στη θέση «τείχος» στα Άνω Κανάλια, πολυβολούσε χωρίς ιδιαίτερη προφύλαξης όρθιος την γερμανική φάλαγγα, που από τα Κανάλια κατευθύνονταν προς το Βένετο, προκαλώντας της πολλές ζημίες. Δεν γνωρίζουμε περισσότερα παρά το όνομά του, Μάριος. Συμμετείχε και στη διμοιρία των Ιταλών του 54ου Συντάγματος, οι οποίοι στις 19/10/1944 εισήλθαν ένοπλοι στον Βόλο ως απελευθερωτές.
Η μάχη στα Κοκκινόγια ήταν η σημαντικότερη μάχη εκ παρατάξεως που δόθηκε στο Πήλιο, κατά την διάρκεια των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων και όχι μόνο. Χαρακτηρίστηκε, δικαίως, θρίαμβος για τα Θεσσαλικά αντάρτικα όπλα.
Η συνολική δύναμη των Γερμανών ανερχόταν σε 4500 άνδρες, 300 αυτοκίνητα, 20 πυροβόλα, 15 αποβατικά και εξοπλισμένα σκάφη και 3 βομβαρδιστικά αεροπλάνα.
Οι επιχειρήσεις διήρκεσαν 16 μέρες. Οι απώλειες των Γερμανών ήταν περί τους 350 νεκρούς και τραυματίες μεταξύ των οποίων και αξιωματικοί. Από το προσκλητήριο των ανταρτών έλειψαν 14 παλικάρια που έπεσαν για την λευτεριά της πατρίδος και 30 τραυματίες.
Στοιχεία του Υπίλαρχου Γρηγόρη Ρέντη, επικεφαλής του επιτελείου του Συντ/τος. Η γερμανική ηγεσία αστόχησε στις επιδιώξεις της. Στις εξετάσεις δε που έδωσε και από πλευράς επιχειρησιακής αλλά και πολιτισμικής των ανδρών της, απέτυχε. Έξη μήνες αργότερα οι Γερμανοί θα αποσυρθούν από το Βόλο και από την Ελλάδα . Ήταν από τις πρώτες χώρες που θα εγκαταλείψουν ηττημένοι.
Το Κέντρο Πολιτισμού και Ιστορίας Κερασιάς, (Κ.Ι.ΠΟ.ΚΕ.), παρά τις δυσκολίες των τελευταίων ετών, συνεχίζει τις δράσεις του, κυρίως σε επίπεδο έρευνας και δημοσιεύσεων.
Αμέσως μόλις οι συνθήκες βελτιωθούν και μπορούμε να επικοινωνήσουμε όπως παλιά, θα οργανώσει συναντήσεις και παρουσιάσεις των νέων στοιχείων που έχουν προκύψει από τι έρευνες του Προέδρου του, Χαράλαμπου Κων. Αλεξάνδρου στα Γερμανικά, Ιταλικά και τα Αρχεία του Ελληνικού Στρατού.
Το γραφείο του Κέντρου στην Κερασιά λειτουργεί και θα είναι ανοιχτό κάθε Κυριακή, προκειμένου φιλίστορες επισκέπτες να πληροφορηθούν ορισμένα αποτελέσματα και να επισκεφθούν τη μόνιμη Έκθεση φωτογραφικών ντοκουμέντων της Εθνικής μας Αντίστασης στο Πήλιο.