Από την Εφημερίδα των Συντακτών

Ο πρέσβης επί τιμή Νίκος Βαμβουνάκης παραχώρησε στην «Εφ.Συν.» κατά το τέλος του επετειακού έτους 2021 ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενο σχετικά με τον «Γεωγραφικό Πίνακα», δηλαδή τον χάρτη της Ελλάδας που εξέδωσε το 1800 και το 1810 στη Βιέννη ο Ανθιμος Γαζής. Πρόκειται για προδημοσίευση της μονογραφίας για τον «Πίνακα» που έχει συντάξει ο κ. Βαμβουνάκης, κάτοχος ο ίδιος ενός από τα ελάχιστα γνωστά αντίτυπα του πολύτιμου αυτού δημιουργήματος. Η μονογραφία θα δημοσιευτεί εντός του 2022.

Η σχέση του «Πίνακα» με τη «Χάρτα» του Ρήγα Βελεστινλή, που δημοσιεύτηκε τρία χρόνια νωρίτερα, είναι δεδομένη. Αλλά και οι διαφορές ανάμεσα στις δυο χαρτογραφικές αποδόσεις του ελληνικού χώρου έχουν αποτελέσει το αντικείμενο σημαντικών πρόσφατων μελετών.

Ο Ν. Βαμβουνάκης προσθέτει σήμερα ένα σημαντικό στοιχείο. Με μεγέθυνση σε ένα σημείο του «Πίνακα» εμφανίζεται μια σειρά αριθμών που, σύμφωνα με την ερμηνεία του συγγραφέα, αποτελούν κρυφή αναφορά του Γαζή στη σύλληψη του Ρήγα. 

Η εξαιρετικά ενδιαφέρουσα αυτή υπόθεση εργασίας ταιριάζει ασφαλώς με το γεγονός ότι τόσο η «Χάρτα» όσο και ο «Πίναξ» περιλαμβάνουν μια σειρά από συμβολικές ή έμμεσες αναφορές σε ευρύτερα ζητήματα, όπως συνηθιζόταν εκείνη την περίοδο. Και είναι δεδομένο ότι ακόμα και σήμερα δεν έχουν αποκαλυφθεί όλα τα κρυφά μηνύματα των δημιουργών τους. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται από πολλούς μελετητές· ενδεικτικά αναφέρω τον Λ. Βρανούση (1992), τη Λ. Δρούλια (1997), τον Α. Λιάκο (2001) και τους Μ. Παζαρλή, Α. Τσορλίνη και Ευ. Λιβιεράτο (2011).

Δημήτρης Ψαρράς

Η «Χάρτα της Ελλάδος» τυπώθηκε στη Βιέννη το 1797. Ο εμπνευστής και δημιουργός της Ρήγας Φεραίος συνελήφθη από τους Αυστριακούς τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους, παραδόθηκε στους Οθωμανούς και δολοφονήθηκε στο Βελιγράδι τον Ιούνιο του 1798.

Τρία χρόνια μετά την έκδοση της Χάρτας και τη σύλληψη του Ρήγα, ο Ανθιμος Γαζής εξέδωσε, επίσης στη Βιέννη, τον «Πίνακα Γεωγραφικό της Ελλάδος» που θεωρείται από ορισμένους ένα μικρότερων διαστάσεων αντίγραφό της, με πιο λιτό όμως περιεχόμενο και αρκετές διαφοροποιήσεις.

Σύγχρονοι μελετητές θεωρούν πάντως τον Πίνακα ένα καθόλα ξεχωριστό έργο και ως ένα από τα δυο σπουδαιότερα μνημεία της χαρτογραφικής κληρονομιάς μας. Χωρίς βέβαια να αμφισβητείται η ιστορική και συναισθηματική «πρωτοκαθεδρία» της Χάρτας.

Για τις ομοιότητες και τις διαφορές Χάρτας και Πίνακα έχουν δημοσιευτεί τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα έρευνες από έγκριτους πανεπιστημιακούς. Αναφέρομαι σχετικά σε ένα μικρό βιβλίο που προτίθεμαι να εκδώσω μέσα στο 2022 για τον Πίνακα.

Διευκρινίζω ότι η επαγγελματική ενασχόλησή μου στο παρελθόν δηλώνει ότι η μόνη ιδιότητά μου όσον αφορά τους χάρτες είναι του ερασιτέχνη ερευνητή. Ενασχόληση που ξεκίνησε δεκαετίες πριν όταν, ως συλλέκτης χαρτών, έτυχε να αγοράσω στην Ιταλία ένα από τα 13 σωζόμενα αντίτυπα του Πίνακα, κανένα από τα οποία δεν ανήκει στην κυριότητα του ελληνικού κράτους.

Εκτοτε συγκέντρωνα στοιχεία με τη σκέψη να δημοσιεύσω κάποτε ένα κείμενο για τον Πίνακα για τον οποίο δεν υπάρχει έως σήμερα καμία αυτοτελής έκδοση.

Πάντα υπήρχε όμως στο μυαλό μου το ερώτημα πώς είναι δυνατόν να μην υπάρχει πουθενά κάποια αναφορά του Γαζή στη Χάρτα του Ρήγα, η οποία αποτέλεσε άλλωστε το έναυσμα για τη δημιουργία του Πίνακα; Επισημαίνεται ότι στην προμετωπίδα (cartouche) του Πίνακα υπάρχει η φράση: «Επιδ. υπό Ανθ. Γαζή», που σημαίνει ότι ο Πίναξ είναι μια «επιδιορθωμένη έκδοση» της Χάρτας. Χωρίς όμως να γίνεται ρητή μνεία της και –κατά μείζονα λόγο– οποιαδήποτε μνεία του ονόματος του Ρήγα.

Ο λόγος κατανοητός: Ο Ανθ. Γαζής ήταν κληρικός, το Πατριαρχείο είχε ταχθεί λυσσωδώς εναντίον του Ρήγα, οπότε η παραμικρή αναφορά του Γαζή στον Ρήγα ή σε ένα από τα έργα του θα επέφερε πιθανότατα την άμεση εκδίωξή του από τη θέση του Αρχιμανδρίτη στη Βιέννη και πιθανότατα και από τους κόλπους της Εκκλησίας.

Κατανοητό συνεπώς αλλά και κάπως απογοητευτικό για μια προσωπικότητα όπως ο Γαζής, που το 1821 πήρε τα όπλα και πρωτοστάτησε στην εξέγερση της Θεσσαλομαγνησίας.

Και στο σημείο αυτό έρχεται στο φως η ανακάλυψη μιας κρυφής χάραξης στον Πίνακα από τον Ανθιμο Γαζή.

Ακολουθεί απόσπασμα από το βιβλίο για τον Πίνακα που θα εκδοθεί μέσα τους επόμενους μήνες από τον γράφοντα.

«Με την εξέλιξη της τεχνολογίας και ύστερα από μια ιδιαίτερα υψηλής ανάλυσης σάρωση του Πίνακα που έγινε (ύστερα από αίτημά μου) από το Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Freiberg, παρατήρησα ότι στο δεξί μέρος των προμετωπίδων Χάρτας και Πίνακα υπάρχει ένα κτίριο που δεν είναι ακριβώς το ίδιο στους δυο χάρτες. Η διαφορά τους έγκειται στο ότι στο κτίριο του Πίνακα έχουν χαραχθεί 4 αριθμοί που δεν υπάρχουν στο ίδιο κτίριο στη Χάρτα.

Οι αριθμοί αυτοί στον Πίνακα είναι οι 7, 9, 2 και 1 και εκ πρώτης όψεως δεν φαίνεται να σημαίνουν κάτι. (Σημειωτέον ότι το “2” είναι σε πλάγια θέση, με τη βάση του αριθμού προς τα αριστερά).

Εκτός αν διαβάσουμε τον αριθμό αυτόν αντίστροφα. Δηλαδή 1, 2, 9 και 7, οπότε αποκτούν νόημα, αφού ο Ρήγας συνελήφθη στην Τεργέστη και φυλακίστηκε τον 12ο μήνα (Δεκέμβριο) του 1797.

Eξ ου πιθανότατα και οι κολόνες του κτιρίου ανάμεσα στις οποίες έχουν χαραχθεί οι 4 αριθμοί που παραπέμπουν σε κιγκλιδώματα φυλακής. Συμβολισμοί που δημιουργούν συνειρμούς με τις κρυπτογραφικές πρακτικές των Illuminati.

Στο εύλογο ερώτημα, γιατί ο Γαζής επέλεξε αυτή τη χρονολογία και όχι εκείνη της εκτέλεσης του Ρήγα τον Ιούνιο του 1798, έχει επισημανθεί ότι “ενώ η σύλληψη του Ρήγα έγινε αμέσως γνωστή στη Βιέννη, όπου βρισκόταν ο Γαζής, η ακριβής ημερομηνία της εκτέλεσης παρέμεινε ασαφής επί δεκαετίες.

Τα έγγραφα των αυστριακών διωκτικών αρχών που μας βοηθούν στον καθορισμό της ημερομηνίας αυτής δημοσιεύτηκαν μόλις το 1892. Αλλωστε εκείνη την εποχή (τέλη του 18ου αιώνα) η σύλληψη ‘ανατρεπτικών στοιχείων’ ισοδυναμούσε με την εξόντωσή τους”.

Και ακόμα μία παρατήρηση που δείχνει την επιμέλεια του Γαζή να κρύψει όσο γίνεται καλύτερα την απαγορευμένη χρονολογία. Στην προμετωπίδα Χάρτας και Πίνακα υπάρχουν δυο πανομοιότυπα κτίρια, στο αριστερό και δεξιό μέρος της. Στο αριστερό, δεν υπάρχουν οι αριθμοί που υπάρχουν σε αυτό δεξιά. Αρα μεταξύ των δύο κτιρίων του Πίνακα, ο Γαζής επέλεξε να χαράξει το “1297” σε εκείνο που είναι λιγότερο ορατό και κατά συνέπεια οι αριθμοί είναι ακόμα πιο δυσδιάκριτοι. Δηλαδή στο κτίριο που είναι στο δεξιό μέρος.

Η πράξη αυτή τιμά τον Γαζή, με την έννοια ότι, όσο του επέτρεπαν οι δύσκολες συνθήκες της εποχής, περιέλαβε στον Πίνακα τη χρονολογία της σύλληψης του Ρήγα, προφανώς ως ένδειξη σεβασμού και τιμής προς το πρόσωπό του. Με ένα συγκεκαλυμμένο τρόπο που παρέμεινε μυστικός επί δύο και πλέον αιώνες.

Παράλληλα είναι όμως και μια σιωπηρή αποδοκιμασία της στάσης του Πατριαρχείου προς τον Ρήγα. Γεγονός που έχει ιδιαίτερη βαρύτητα, αφού ο Γαζής ήταν ένας από τους επιφανέστερους κληρικούς της εποχής του.

Μια ιστορία που μοιάζει με ένα επτασφράγιστο μπουκάλι που ταξίδευε στο πέλαγος 222 χρόνια…»