Το άγχος προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα ἄγχω που σημαίνει σφίγγω, πνίγω. Είναι μια δυσάρεστη συναισθηματική κατάσταση που περιλαμβάνει αισθήματα φόβου και τρόμου για κίνδυνο του οποίου η πηγή είναι άγνωστη σε μεγάλο βαθμό ή μη αναγνωρίσιμη. Είναι κάτι που το βιώνουμε όλοι και κάποιες φορές ίσως να είναι και σύμμαχος μας καθώς μας βοηθά να αντιμετωπίζουμε αποτελεσματικά άγνωστες καταστάσεις ή να αναλάβουμε δράση ώστε να πετύχουμε κάποιο στόχο μας. Ο ρόλος του είναι και προστατευτικός καθώς χάρη σε αυτό σκεφτόμαστε εναλλακτικές συμπεριφορές ώστε να αποφύγουμε τον κίνδυνο. Το άγχος διεγείρει το Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα (ΑΝΣ), το οποίο είναι υπεύθυνο για βασικές σωματικές λειτουργίες όπως η καρδιακή λειτουργία και η αναπνοή και γενικότερα συνδέεται με ποικίλες σωματικές λειτουργίες. Λέγεται αυτόνομο καθώς δεν υπόκειται συνειδητό έλεγχο.

Πότε όμως το άγχος γίνεται δυσλειτουργικό ή παθολογικό;

Τα φυσιολογικά συναισθήματα όταν γίνονται υπερβολικά και κυριεύουν την καθημερινή ζωή προκαλούν προβλήματα και μετατρέπονται σε παθολογικά. Η αγωνία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί "φυσιολογικό άγχος". Όταν νιώθουμε αγωνία ο κίνδυνος είναι συγκεκριμένος και πραγματικός. Ανάλογα με το πόσο σοβαρή είναι η κατάσταση στην οποία βρίσκεται κάποιος καθορίζεται και η αγωνία που βιώνει. Συνήθως συνδέεται με τα προβλήματα που το άτομο αντιμετωπίζει την εκάστοτε χρονική περίοδο της ζωής του. Η ανησυχία όμως αυτή είναι διαχειρίσιμη. Όταν φτάνει σε παθολογικό σημείο τότε εμφανίζεται το άγχος. Εδώ ο κίνδυνος είναι απροσδιόριστος και παράλογος. Η συναισθηματική αντίδραση είναι δυσανάλογη της απειλής. Η ανησυχία είναι υπερβολική και βιώνεται σε καθημερινή βάση για πάνω από 6 μήνες. Το ΑΝΣ διεγείρεται σε βαθμό που μπορεί να δημιουργήσει σωματικά προβλήματα σε βάθος χρόνου. Συχνά το άτομο δεν μπορεί να αναγνωρίσει την πηγή του άγχους και δεν έχει τη δυνατότητα να το διαχειριστεί. Σαν αποτέλεσμα η καθημερινότητα δυσχεραίνει και οι δραστηριότητες γίνονται κουραστικές, οι στόχοι γίνονται όλο και πιο δύσκολοι να επιτευχθούν. Διάφορες μορφές άγχους είναι το φοβικό που προκαλείται από ένα φοβικό αντικείμενο, το γενικευμένο, η κρίση πανικού.

Το άγχος συνοδεύεται από σωματικά και ψυχολογικά συμπτώματα. Τα ψυχολογικά συμπτώματα μπορεί να αφορούν το συναίσθημα του ατόμου, δηλαδή να υπάρχει έντονη ανησυχία, ευερεθιστότητα ακόμη και καταθλιπτικά συναισθήματα. Μπορεί να εμφανιστεί υπερκινητικότητα σε περιπτώσεις μέτριου άγχους αλλά ο ασθενής είναι ικανός να ολοκληρώσει τις δραστηριότητες του. Όταν το άγχος φτάνει σε υψηλά επίπεδα ένα σύμπτωμα ενδέχεται να είναι η ψυχοκινητική ανησυχία. Η κινητική δραστηριότητα δηλαδή αυξάνεται με αποτέλεσμα η ολοκλήρωση των καθημερινών υποχρεώσεων να δυσκολεύει. Στις ακραίες εκδηλώσεις άγχους εμφανίζεται ψυχοκινητική διέγερση. Η σκέψη και ο λόγος επιταχύνονται, η προσοχή επίσης επηρεάζεται, η μνήμη διαταράσσεται, το επίπεδο εγρήγορσης είναι αυξημένο και λόγω της αυξημένης εγρήγορσης μπορεί το άτομο να υποφέρει από αϋπνία. Όσον αφορά την διατροφή, το άγχος μπορεί να οδηγήσει σε ελαττωμένη όρεξη αλλά σε περιπτώσεις όπου το άγχος είναι χρόνιο μπορεί να παρατηρηθεί "συναισθηματική υπερφαγία", δηλαδή αυξημένη επιθυμία για φαγητό και κυρίως υψηλής θερμιδικής αξίας.

Εκτός όμως από τα ψυχολογικά συμπτώματα επηρεάζονται και οι σωματικές λειτουργίες. Λόγω της διέγερσης του ΑΝΣ μπορεί να παρατηρηθούν αντιδράσεις όπως ταχυκαρδία, αύξηση της αρτηριακής πίεσης, άλγος στον θώρακα, δύσπνοια που μπορεί να οδηγήσει σε ανάγκη για γρήγορη αναπνοή και αυτή με τη σειρά της σε ζάλη ή εφίδρωση. Πολύ συχνά τα άτομα που βιώνουν έντονο άγχος μπορεί να αναφέρουν ναυτία, ξηροστομία και άλλες διαταραχές του γαστρεντερικού συστήματος. Άλλες δερματικές εκδηλώσεις μπορεί να είναι το ρίγος, η ερυθρότητα ή η ωχρότητα του δέρματος. Ενδέχεται επίσης να εμφανιστούν συμπτώματα στο ουροποιητικό και στο γεννητικό σύστημα. Τα κινητικά συμπτώματα μπορεί να είναι ο τρόμος, μυαλγίες, σφίξιμο δοντιών κατά τη διάρκεια του ύπνου ή κατά τη διάρκεια της μέρας. Νευρολογικά συμπτώματα αποτελούν η ζάλη, η αστάθεια, μυρμηγκιάσεις και δυσάρεστες αισθήσεις από ερεθίσματα φυσιολογικά.

Τα άτομα που εκδηλώνουν άγχος σε παθολογικό βαθμό αποφεύγουν το ερέθισμα που τους προκαλεί την αγχώδη συμπτωματολογία, δημιουργείται αίσθημα δυσφορίας και το άτομο αναγκάζεται να περιορίσει τις δραστηριότητες του. Παραδείγματα τέτοιων διαταραχών είναι η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή, η ειδική φοβία, η αγοραφοβία και άλλα.   

Παρακάτω θα αναφερθούν τρόποι αντιμετώπισης της αγωνίας δηλαδή του "φυσιολογικού" άγχους και τι πρέπει να κάνει κάποιος αν αντιληφθεί ότι αρχίζει να δυσκολεύεται  να διαχειριστεί το άγχος του

Στην πρώτη περίπτωση, της αγωνίας, ένας πολύ αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης είναι οι ασκήσεις αναπνοής και κυρίως οι διαφραγματικές αναπνοές. Όταν νιώθετε μυϊκό σφίξιμο λόγω του άγχους μπορείτε να δοκιμάσετε μια τεχνική που βασίζεται στο σφίξιμο και στη χαλάρωση κάθε μυϊκής ομάδας του σώματος ξεχωριστά. Μια από τις πιο συνηθισμένες και αποτελεσματικές μεθόδους είναι και η σωματική άσκηση. Υπάρχουν πολλές επιστημονικές έρευνες που τονίζουν τα ψυχολογικά οφέλη της γυμναστικής. Οι άνθρωποι που αθλούνται συχνά βιώνουν λιγότερο άγχος και κατάθλιψη σε σύγκριση με αυτούς που κάνουν καθιστική ζωή. Το πιο απλό που μπορείτε να κάνετε είναι να περπατήσετε και να αποφύγετε ανταγωνιστικά αθλήματα.

Οι σκέψεις επίσης διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στα συναισθήματα μας και πρέπει με εξάσκηση και υπομονή να ελέγχονται. Μη ρεαλιστικές σκέψεις και καταστροφολογίες όπως "Δε θα τα πάω καλά…, Δε θα τα καταφέρω…" γεννούν μόνο στρες. Ένας τρόπος για να αντιμετωπιστούν είναι το γράψιμο. Έτσι μπορείτε να τις παρατηρήσετε και να καταλάβετε αν είναι όντως πραγματικές ή υπερβολικές. Κάτι άλλο που μπορείτε να κάνετε είναι να εξασκηθείτε στην ανάκληση εικόνων από τη ζωή σας που σας χαλαρώνουν, όπως εικόνες από στιγμές που νιώθατε χαρά για κάποιο ευχάριστο γεγονός. Πολύ σημαντικό κομμάτι της ζωής μας είναι η μουσική. Όταν χρειάζεστε συναισθηματική αποφόρτιση επιλέξτε τα κομμάτια που σας χαλαρώνουν και απολαύστε τα.

Η διατροφή μπορεί να βοηθήσει στη μείωση του άγχους. Τα γλυκά τρόφιμα παρόλο που μπορεί να φαίνεται ότι λειτουργούν ανακουφιστικά για κάποιους το μόνο που κάνουν είναι να αυξάνουν παροδικά τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα και να προσφέρουν ένα αίσθημα τόνωσης το οποίο θα διαδεχθεί ένα αίσθημα κόπωσης. Το αλκοόλ δεν είναι αποτελεσματικός τρόπος διαχείρισης του στρες καθώς όταν χρησιμοποιείται συστηματικά ως τρόπος χαλάρωσης μπορεί να δημιουργήσει εξάρτηση. Η αυξημένη κατανάλωση καφεΐνης μπορεί να επιτείνει το πρόβλημα καθώς είναι διεγερτική. Θα μπορούσαν όμως να σας βοηθήσουν η σοκολάτα, το άφθονο νερό και βότανα με ηρεμιστική δράση όπως το χαμομήλι.

Οι φίλοι και οι παρέες μπορούν να λειτουργήσουν ως "αγχολυτικό". Οι ευχάριστες στιγμές και το γέλιο που μπορούν να προσφέρουν οι σχέσεις με τους κοντινούς σας ανθρώπους μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής σας και να σας βοηθήσουν να αντιμετωπίσετε πιο αποτελεσματικά τις πηγές άγχους στη ζωή σας.

Από την άλλη πλευρά όταν το άγχος αρχίζει να καταλαμβάνει τη ζωή σας και νιώθετε ότι σας προκαλεί πρόβλημα στην καθημερινότητα σας θα ήταν καλό να αναζητήσετε τη βοήθεια ενός ειδικού. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να σας βοηθήσει να αναγνωρίσετε την πηγή του άγχους σας και να ανακαλύψετε αποτελεσματικούς τρόπους διαχείρισης του. Ένα πολύ αποτελεσματικό είδος ψυχοθεραπείας για το άγχος είναι γνωστική συμπεριφορική. Στόχος της θεραπείας είναι να βοηθήσει το άτομο να αναγνωρίζει αρνητικές πεποιθήσεις και δυσλειτουργικά πρότυπα σκέψης (που συχνά εμφανίζονται αυτόματα) και να τα αντικαταστήσει με έναν πιο θετικό και εποικοδομητικό τρόπο σκέψης. Επιπλέον βοηθά στην αλλαγή των συμπεριφορών που σχετίζονται με το άγχος. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την εκμάθηση τεχνικών χαλάρωσης και μέσω αλλαγών στον τρόπο που αντιμετωπίζονται ορισμένες καταστάσεις. Άλλες θεραπείες που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση του άγχους είναι η φαρμακευτική αγωγή. Θα πρέπει ωστόσο να τονιστεί ότι μπορείτε να επιλέξετε και κάποιο άλλο είδος θεραπείας όπως η ψυχοδυναμική. Ο ειδικός μετά από ολοκληρωμένη κλινική αξιολόγηση και τη συλλογή των απαιτούμενων πληροφοριών μπορεί να σας βοηθήσει να αντιμετωπίσετε αποτελεσματικά την κατάσταση.

Κλείνοντας, ο πολυάσχολος και πιεστικός τρόπος ζωής, οι αυξημένες απαιτήσεις της καθημερινότητας και η ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων στις μέρες μας έχει οδηγήσει σε αύξηση του στρες και των διαταραχών άγχους. Δώστε στον εαυτό σας την ευκαιρία να χαλαρώνει σχεδιάζοντας ένα πιο ευέλικτο πρόγραμμα, προγραμματίστε δραστηριότητες αναψυχής και κρατήστε ουσιαστικές και αυθεντικές σχέσεις στη ζωή σας με άτομα που μπορούν να σας προσφέρουν χαμόγελα και χαλάρωση.   

Βιβλιογραφία:

Χολέβα, Β., Παρλαπάνη, Ε., Μποζίκας, Β. Π., Φωκάς, Κ. (2016). Εγχειρίδιο κλινικής εκπαίδευσης στην ψυχική υγεία. Θεσσαλονίκη: University Studio Press

Davison G., Johnson S., Kring A. ,Neale J. (2010). Ψυχοπαθολογία (μτφ. Καράμπα Θ.). Αθήνα: Gutenberg.