Κάθε χρόνο, όταν γιορτάζουμε την επέτειο της 25ης Μαρτίου 1821, τιμούμε όλους τους επώνυμους και ανώνυμους ήρωες για την προσφορά τους στον αγώνα για την εθνική μας Ανεξαρτησία. Δυστυχώς όμως, δεν έχουμε, όπως θα έπρεπε,  τιμήσει τους μικρασιάτες Έλληνες που πολέμησαν, που πρόσφεραν τις περιουσίες τους και που πλήρωσαν βαρύ φόρο αίματος για μια ελεύθερη Ελλάδα.

Μία τέτοια ηρωική μορφή ήταν η Πανωραία Χατζηκώστα ή Χατζηκώσταινα από το Αϊβαλί, την πόλη - έδρα της Ακαδημίας Κυδωνιών, με σημαντική συμβολή στη διάδωση του Ελληνικού Διαφωτισμού.

Στις 27 Μαϊου 1821, στον όρμο της Ερεσού, ο Παπανικολής πυρπολεί ενα οθωμανικό δίκροτο. 

Η οθωμανική αντίδραση ήταν άμεση. Η Μυτιλήνη ισοπεδώνεται, ο πληθυσμός σφαγιάζεται και το γεγονός αυτό μένει γνωστό σαν το "μεγάλο τζουλούσι".

Σειρά έχει το Αϊβαλί να υποστεί μια ανελέητη σφαγή, με αποτέλεσμα να σωθούν μόνοι λίγοι από τις 35.000 των κατοίκων. Αϊβαλιώτες και Ψαριανοί ναυτικοί που έσπευσαν να βοηθήσουν, φορτώνουν στα καράβια τους τους ελάχιστους διασωθέντες και τους μεταφέρουν στα Ψαρά.

Ανάμεσα σ` αυτούς ήταν και η Πανωραία Χατζηκώστα, που φημιζόταν, όχι μόνο για τα πλούτη του άντρα της, αλλά και για τα δικά της και ακόμη και για την υπέροχη ομορφιά της. Ο σύζυγός της Κωνσταντίνος Χατζηκώστας , πλούσιος μεγαλέμπορας, σφαγιάστηκε μαζί με τα τέσσερα παιδιά της μπροστά στα μάτια της.  

Η οδύνη της σάλεψε το νου. Για καλή της τύχη ένας ναύτης την ανέβασε στο καράβι και την αποβίβασε στα Ψαρά. Εκεί την πήρε υπό την προστασία του ο λόγιος Βενιαμίν ο Λέσβιος και μαζί του αργότερα πήγε στην Πελοπόννησο, στο Ναύπλιο. Έχοντας χάσει τα πάντα, οικογένεια, πλούτη, σπίτι, αναγκάστηκε να γίνει πλύστρα και αχθοφόρισα για να ζήσει. 

Ο Ευάγγελος Δαδιώτης, μέλος της διοίκησης του ιστορικού προσφυγικού σωματείου "Ένωση Κυδωνιατών" αναφέρει στο περιοδικό που εκδίδει "Κυδωνιατικός Αστέρας", πως η Πανωραία Χατζηκώστα στο Ναύπλιο μάζεψε υπό την προστασία της τα ορφανά παιδιά των αγωνιστών που ήρθαν μαζικά στην πόλη και για να εξασφαλίσει την τροφή τους αναγκάζεται να ζητιανέψει.

Όταν το 1826 ο Ιμπραήμ Πασάς πολιορκούσε το Μεσολόγγι, πραγματοποιήθηκε έρανος στο Ναύπλιο, για να υποστηριχθούν οι πολιορκημένοι.

Όμως όλοι ήταν απρόθυμοι να συνεισφέρουν. Οι φτωχοί, γιατί δεν τους είχε απομείνει τίποτα, οι προύχοντες, γιατί δίσταζαν να αποχωριστούν τα χρήματά τους.

Τότε εμφανίστηκε η Πανωραία Χατζηκώστα: "Δεν έχω τίποτα άλλο από αυτό το ασημένιο δαχτυλίδι κι αυτό το γρόσι. Αυτά τα τιποτένια προσφέρω στο μαρτυρικό Μεσολόγγι", είπε στην ερανική επιτροπή , όπως αναφέρει ο Δαδιώτης.

Αυτή η χειρονομία ξάφνιασε τον κόσμο και κάποιος φωναξε: "Για δέστε, η πλύστρα, η Ψωροκώσταινα, πρώτη πρόσφερε τον οβολό της". 

Αυτή η χειρονομία της Πανωραίας, ξύπνησε το φιλότιμο όλων και τότε άρχισαν να φέρνουν στο τραπέζι λίρες, γρόσια και ασημικά που όμως δεν στάθηκαν ικανά να σώσουν το Μεσολόγγι. 

Από τότε επικράτησε η έκφραση " Ψωροκώσταινα" δυστυχώς όχι μόνο για να χαρακτηρίσει κάποιον που βιώνει ακραίες συνθήκες ένδειας, αλλά αναφέρεται και στο ελληνικό δημόσιο, πολλές φορές χαρακτηρίζει και την Ελλάδα σαν ένα κράτος φτωχό, που περιμένει πολλά από τους ευεργέτες, αντί να διαχειριστεί σωστά, με σωφροσύνη τα οικονομικά της.

Όταν ο Καποδίστριας ήρθε στην Ελλάδα, τη συμμάζεψε από τους δρόμους και όταν ίδρυσε το ορφανοτροφείο, η Πανωραία, γνωστή με το παρατσούκλι της "Ψωροκώσταινα", ανέλαβε να πλένει τα ρούχα των παιδιών χωρίς καμμία αμοιβή. 

Τα παιδιά του ορφανοτροφείου την έκλαψαν σαν μάνα τους , όταν μετά από λίγο καιρό πέθανε.

Κανένας από τους επίσημους δεν την έκλαψε, ούτε την τίμησε.

Και μέχρι σήμερα η προσφορά της γενναίας Αϊβαλιώτισσας παραμένει για τους περισσότερους από μας άγνωστη, χωρίς να της αποδίδουμε την  τιμή που της αξίζει.