Συνέντευξη στον Φοίβο Παπαγεωργίου για την εφημερίδα Ταχυδρόμος:

Με τον όρο ψυχική πανδημία να αιωρείται πλέον στην δημόσια σφαίρα, δίπλα σε αυτήν της οικονομικής και καθαρά υγειονομικής, ο κλινικός ψυχοθεραπευτής με εμπειρία 35 ετών πλέον σε Νέα Υόρκη και την πόλη μας τον Βόλο, παραχώρησε συνέντευξη τονίζοντας πως η ζωή οφείλει να εξελιχθεί.

"Πέρα από τα μέτρα προστασίας, πρέπει να αφιερώσουμε δημιουργικά τον χρόνο μας και να σκεφτόμαστε ότι όλο αυτό που ζούμε δεν αποτελεί μία αιώνια μονιμότητα αλλά κάτι παροδικό", τονίζει και συμπληρώνει: "Σε περίπτωση που χρειαζόμαστε βοήθεια, καλούμε αμέσως τις γραμμές στήριξης, επικοινωνούμε με ψυχίατρο, ψυχολόγο, ακόμα και με έναν άνθρωπο που εμπιστευόμαστε αν χρειαστεί".

Έχει αλλάξει η πανδημία τον τρόπο εργασία σας;

Η δουλειά μου συνεχίζεται κανονικά σε μερικές περιπτώσεις, διά ζώσης με μάσκα και αποστάσεις, αλλά και με διαδικτυακές συνεδρίες με άλλους, ίσως και πιο ηλικιωμένους.

Πέραν της θεραπείας προσφέρεται και μια επιπλέον ευκαιρία για μία ουσιαστική κοινωνική συναναστροφή. Όλοι μας και κυρίως οι νέοι αισθάνονται περιορισμένοι. Εκτός από τη βόλτα που δικαιούνται, δεν έχουν πολλές επιλογές. Τα μαγαζιά είναι κλειστά, τα πολύωρα ιντερνετικά μαθήματα λογικό είναι να κουράζουν. Η ανθρώπινη επαφή λείπει. Πράγματα απαραίτητα για την ψυχοσύνθεσή μας. Ως ψυχολόγοι προσφέρουμε και αυτήν την ευκαιρία.

Πόσο έχει επηρεάσει η δυστοπική πραγματικότητα που βιώνουμε τον ψυχισμό μας;

Πάρα πολύς κόσμος, σε κάθε ηλικία, εμφανίζει συμπτώματα ήπιας, μέτριας ή και βαριάς κατάθλιψης.

Ας σκεφτούμε λίγο πως οι άνθρωποι δεν ψυχαγωγούνται, βρίσκονται συχνά μακριά από τους συντρόφους τους, κάποιοι δεν έχουν δουλειά και ζουν με τους γονείς τους στο σπίτι ή στεναχωριούνται για τον αντίθετο λόγο, ότι για να τους προφυλάξουν δεν τους βλέπουν καθόλου.

Από όποιο πρίσμα και αν δει κάποιος την κατάσταση, μιλάμε για έναν μεγάλο περιορισμό και αλλοίωση της κανονικότητάς μας. Ειδικά για την γενιά μας και γενικότερα τον δυτικό κόσμο, οι καταστάσεις είναι τελείως πρωτόγνωρες.

Τι οφείλουμε να κάνουμε για να διατηρήσουμε την πνευματική, κοινωνική και ψυχική μας ισορροπία;

Κοιτάξτε, δίχως καμία αμφιβολία, τα ψυχικά νοσήματα και οι διαταραχές βρίσκονται σε έξαρση. Ας σκεφτούμε και πως πριν την καραντίνα και τον νέο κορωνοϊό, λόγω οικονομικής κρίσης τα επίσημα ποσοστά της κατάθλιψης στην Ελλάδα είχανε ξεπεράσει το 17%. Μην λησμονούμε πως ζούμε σε μία χώρα που βίωσε μνημόνια και κατ’ επέκταση μεγάλες οικονομικές αλλά και κοινωνικές δυσκολίες. Τώρα, με την κλεισούρα, ο Έλληνας έχασε και αυτή την, ας μου επιτραπεί η έκφραση, "κάθαρση", δηλαδή την καθημερινή διέξοδο με έναν καφέ, ένα τσιπουράκι και συζήτηση με φίλους από τα προβλήματα που τον βασάνιζαν. Το μόνο διαθέσιμο πλέον είναι η επικοινωνία μέσω Facebook, Twitter κ.ο.κ. αλλά κι εκεί υπάρχει συχνά λογοκρισία (λ.χ. λόγω fake news) και κίνδυνος για όσους αντιδρούν με τις επίσημες γραμμές του κράτους.

Η φράση "Lockdown" έχει το "κλείδωμα" μέσα της και υπονοεί την μείωση των ευκαιριών να ενισχυθεί κάποιος ψυχολογικά και σωματικά.

Αυτό όμως που σαφώς προτείνουμε είναι να προσπαθεί να βλέπει ο κόσμος τη ζωή και να την σκέφτεται αισιόδοξα, να δοκιμάζουν συνεχώς να βρουν κάποιες λύσεις. Είτε είναι εκτός σπιτιού για βόλτα και άσκηση, ακόμα και με μάσκες και ασφαλή απόσταση με κάποιον φίλο, είτε στο σπίτι ασχολούμενοι με άλλα χόμπι όπως είναι η μουσική, το διάβασμα, η κηπουρική, το να καλέσουν κάποιον φίλο τους, το σύντροφό τους διαδικτυακά, να εγγραφούν σε online προγράμματα μάθησης. Είναι λοιπόν μία ευκαιρία να συναντήσουμε ξανά δραστηριότητες που τις είχαμε αφήσει.

Ο αναγκαστικός εγκλεισμός έχει αυξήσει και την ένταση μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον…

Είναι λογικό εκεί που υπήρχε μία προβληματική κατάσταση, τώρα να επιδεινώθηκε. Σαν ένα σπίτι που έχει σαθρά θεμέλια και το "χτυπά" ένας σεισμός πολλών ρίχτερ. Κάτι αντίστοιχο γίνεται και στις οικογένειες. Τις υποβάλλεις σε ένα τεράστιο στεσάρισμα. Το συνεχές κλείσιμο οδηγεί ανθρώπους που δεν ξέρουν να αντιμετωπίσουν δύσκολες καταστάσεις, πολλές φορές, να αντιδρούν με βίαιο τρόπο.

Οφείλουμε να παραδεχτούμε πως αν μένεις αναγκαστικά σε μία σχέση ή ένα γάμο για οικονομικούς και άλλους λόγους, ένα Lockdown δεν είναι και ό,τι καλύτερο. Κατάθλιψη, άγχος, οι προσβολές αυξάνουν περισσότερο. Παλιά θα είχες την ευκαιρία να βγεις έξω με έναν φίλο, μία φίλη σου και θα άλλαζες παραστάσεις.

Για αυτό το λόγο τονίζω πως χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε το σύστημα, τις γραμμές ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, να επικοινωνήσουμε με ψυχίατρο, ψυχολόγο, τους ειδικούς, αλλά και να μιλάμε ανοιχτά με τους δικούς μας ανθρώπους. Να βγαίνουμε, να ξεσκάμε και να αποφορτιζόμαστε με περπάτημα και τρέξιμο.

Η δεύτερη καραντίνα κ. Ζαχαριουδάκη αφήνει την σκιά της πιο «βαριά» σε πολλά επίπεδα.

Σίγουρα, το νιώθω και προσωπικά. Την πρώτη φορά ας θυμηθούμε πως βρισκόμασταν στην Άνοιξη. Δεν ξέραμε ακόμα πολλά για τον ιό όμως μπορούσαμε να δούμε ένα "φως στο τούνελ" με το καλοκαίρι που ερχότανε.

Αυτή τη στιγμή μπαίνουμε στον Χειμώνα. Η άνοιξη κυριολεκτικά και μεταφορικά αργεί. Ακόμη και με το αγνώστων ακόμα ιδιοτήτων εμβόλιο… Και τα πράγματα γύρω μας δεν είναι καθόλου θετικά. Το μόνο θετικό είναι το να μπορέσουν να διανεμηθούν όσο πιο γρήγορα αποτελεσματικά εμβόλια.

Οφείλουμε να σκεφτόμαστε πως αυτό που βιώνουμε ως ανθρωπότητα δεν είναι κάτι μόνιμο και αυτή η κατάσταση θα περάσει, με τη βοήθεια και της επιστήμης.

Αλλά και εμείς δεν επιτρέπεται να είμαστε χαλαροί κι ανεύθυνοι. Βρέθηκα σε μαγαζί της Αθήνας και μετρούσαν… με μεζούρα τις αποστάσεις για να καθίσουμε σε εστιατόριο. Εδώ και σε κάποια άλλα μέρη δεν είδα παρόμοια σχολαστικότητα.

Υπάρχουν βέβαια και οι συζητήσεις σε επίπεδο ηθικής για το πώς μπορείς να εξισορροπήσεις την ανάγκη για οικονομική επιβίωση και ανάπτυξη με την επιβίωση των συνανθρώπων μας κι εμάς των ίδιων. Απαιτείται πολιτική σοφία και προστασία για όλους: οικονομικά και κυριολεκτικά της ζωής…

Πλέον, πολύς κόσμος είδε ότι στο μεσοδιάστημα η κυβέρνηση δεν έκανε αυτά που έπρεπε, όπως η προετοιμασία σε υγειονομικό επίπεδο. Με αποτέλεσμα οι γιατροί μας να δουλεύουν σε επικίνδυνες συνθήκες, συνεχόμενα για δεκάδες ώρες, με υποστελέχωση κι ανεπαρκή υποστήριξη. Επίσης δυστυχώς βλέπουμε κρούσματα αλλά και νεκρούς ανάμεσα στο ιατρικό προσωπικό.

Ήμασταν έτοιμοι για μία τέτοιου είδους πραγματικότητα;

Όχι, δεν ήμασταν έτοιμοι, ούτε εγώ ένοιωθα έτοιμος για μία τέτοια κατάσταση. Να μην σου επιτρέπουν να πιεις τον καφέ σου, να χρειάζεται να στέλνεις αναφορά για τις κινήσεις σου. Η στέρηση της Ελευθερίας είναι πολύ σημαντική διάσταση, ακόμα και για –δικαιολογημένα- λόγους δημόσιας υγείας. Είναι ζήτημα χρόνου να δούμε πώς θα εξελιχθεί, όπως το ζήτημα του εμβολίου για το οποίο βέβαια κάποιοι συμπολίτες μας δεν είναι δεκτικοί.

Σε γενικές γραμμές εμπιστευόμαστε τους επιστήμονες παγκοσμίως, γιατί βλέπουμε εκατομμύρια κρούσματα και θανάτους. Δεν μαζεύτηκαν σε όλο τον κόσμο και οργάνωσαν μία συνωμοσία. Το αν υπάρχουν άλλα κίνητρα σε ορισμένες περιπτώσεις πίσω από τη δημιουργία ιών ή φαινόμενα κερδοφορίας κατά τη διάρκεια της πανδημίας είναι άλλο κομμάτι. Πάντα κάποιοι κερδίζουν από καταστροφές και πολέμους.

Ασχέτως πώς δημιουργήθηκε κάποιος ιός. Μεταφορά από ζώο σε άνθρωπο, μετάλλαξη ενός προϋπάρχοντος ιού, ακόμα και αν "ξέφυγε", που ισχυρίζονται κάποιοι, δεν έχει απολύτως καμία σημασία για το "τώρα", εμάς μας ενδιαφέρει η πραγματικότητα. Οι ιοί υπήρχανε και τους γνωρίζουμε πλέον καλύτερα μέσω της επιστήμης, δεν είναι κάτι καινούριο.

Μας ενδιαφέρει να επικοινωνούμε ο ένας με τον άλλον, να συμβουλευόμαστε τους συνανθρώπους μας και εμείς ως ειδικοί που έχουμε εντοπίσει δύσκολες ψυχολογικές καταστάσεις, μπορούμε να δώσουμε και μία συμβουλή παραπάνω. Έχω δουλέψει σε έγκλειστες ψυχιατρικές μονάδες όπου πολλοί άνθρωποι  ήταν μέσα κλεισμένοι για χρόνια και έπρεπε να αισιοδοξούν ότι θα βελτιωθεί ο ψυχισμός τους.

Λέμε ξανά στον κόσμο, να είμαστε αισιόδοξοι, να μην μιζεριάζουμε, να χρησιμοποιούμε κάθε βοήθεια που μας παρέχει το κράτος και την βοήθεια της οικογένειας.

Περαιτέρω πρακτικές συμβουλές;

Κάτι που λέω συχνά είναι πως στα δύσκολα πρέπει να φορτίζουμε τις μπαταρίες μας. Να προγραμματίσουμε χρόνο για βόλτα, άσκηση, σεξουαλικές δραστηριότητες, παιχνίδια, μουσική, χαλάρωση.

Ως χώρα χτυπιόμαστε από πολλά μέτωπα εδώ και περίπου 12 χρόνια.

Οι άνθρωποι χρειάζεται να αλληλοϋποστηριζόμαστε και να ασχολούμαστε με ό,τι περνάει από το χέρι μας, τίποτα άλλο!

Από το χέρι μας περνάει το να φοράμε μάσκα, το να βάζουμε αντισηπτικό, το να κρατάμε αποστάσεις, το να αερίζουμε τα ρούχα μας. Αυτό μας προστατεύει.

Δεν έχουμε κανένα λόγο να καθόμαστε μπροστά στην τηλεόραση και να ακούμε ξανά και ξανά τα ίδια απαισιόδοξα νέα. Δεν θα μας βοηθήσει να λύσουμε κάποιο πρόβλημα.

Δεν κάνουμε το λάθος να σκεφτόμαστε πως θα πεθάνουμε. Κανείς δεν μας δίνει άλλωστε εγγύηση για ζωή. Είναι και καλό πως τα περισσότερα άτομα που θα κολλήσουν τον κορωνοϊό, μάλλον θα έχουν ήπια συμπτώματα. Πάντα σε γενικές γραμμές, γιατί όλοι μπορεί να νοσήσουν πιο βαριά. 

"Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή παρά 40 χρόνια, μιζέρια και φυλακή", για να παραφράσω και τον Ρήγα Βελεστινλή.

Δεν θα τρελαθούμε!

Δεν στερούμε την αγκαλιά που χρειαζόμαστε με τα οικεία μας πρόσωπα, σύντροφο, παιδιά. Έτσι κι αλλιώς όταν ζεις σε έναν χώρο λογικά ό,τι είναι να κολλήσεις θα κολλήσεις.

Εννοείται ότι τα παραπάνω δεν ισχύουν για τις ευπαθείς ομάδες που θα πρέπει να βρίσκονται σε καραντίνα για την προστασία τους. Προστατεύουμε τους ευάλωτους.

Να έχουμε στο νου μας ακόμα πως είμαστε και τυχεροί από την άποψη πως μία πανδημία 25 χρόνια πριν θα ήταν και τελείως διαφορετική όσον αφορά την ενημέρωση και την επικοινωνία. Σήμερα έχουμε διαδικτυακές διεξόδους και επικοινωνίες. Και φυσικά καλύτερες πιθανότητες για αποτελεσματικές θεραπείες.

Ως ψυχολόγοι μέλημά μας είναι να δημιουργήσουμε έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης. Να διώξουμε την συναισθηματική ομίχλη που περιβάλλει τον συνάνθρωπό μας. Νομίζουμε ότι θα είμαστε πάντα έτσι. Κυριαρχεί μία ψευδαίσθηση μονιμότητας. Δεν ισχύει. Ας "ξεζουμίσουμε" την κάθε μέρα, συνεχίζουν να υπάρχουν γύρω μας τόσο όμορφα πράγματα!

Ως ψυχολόγοι, προσπαθούμε από την πλευρά μας να εκπαιδεύσουμε τον άλλον πώς να σκέφτεται με ισορροπημένο τρόπο.

Και σε μία φυλακή ακόμα, παρά το γεγονός ότι στην αρχή θα είναι εξαιρετικά δύσκολα, μπορείς να βρεις τρόπους γαλήνης, απασχόλησης, επικοινωνίας, νοηματοδότησης, ελπίδας.

Δίνουμε νόημα στη ζωή. Υπάρχει ανάγκη για εξέλιξή της.

Ναι, να είμαστε ρεαλιστές αλλά και αισιόδοξοι! Να ξαναδούμε και να ξανακαβαλήσουμε την σύντομη φωτεινή συμπαντική ακτίνα που λέγεται Ζωή μας.

Στις σκοτεινές ατραπούς είναι δύσκολο να βγούμε, για αυτό, εμείς ως ψυχολόγοι βοηθούμε σαν την Αριάδνη να ξετυλίξουμε τον μίτο προς την αισιοδοξία.

Όσον αφορά τα άτομα με κορωνοϊό, συνεχίζουν τις συνεδρίες τους;

Όποιος χρειάζεται ψυχολογική υποστήριξη εννοείται πως θα καλέσει για στήριξη σε ψυχολόγο και ψυχίατρο.

Η διαδικτυακή συνεδρία δεν έχει και μεγάλες διαφορές. Βλέπουμε ο ένας τον άλλον και μιλάμε. Τα ψυχολογικά ευάλωτα άτομα με το στρεσάρισμα της νόσου θα αντιδράσουν ψυχολογικά πιο έντονα.

Εμείς προσπαθούμε να εμφυσήσουμε λίγη ελπίδα, θετική σκέψη, ανθρωπιά και πως όλα θα πάνε καλά!