Στις 16 Νοεμβρίου του 1943 στις 7 η ώρα το πρωί οι Γερμανικές κατοχικές δυνάμεις εισέβαλαν στα Κανάλια της Μαγνησίας και έκαψαν γύρω στα 300 πέτρινα δίπατα σπίτια, το σχολείο, το κεντρικό καφενείο και ανατίναξαν την εκκλησία της Παναγιάς μαζί και το εξάγωνο καμπαναριό της. Πυροβόλησαν ή σκότωσαν εν ψυχρώ επτά κατοίκους για εκφοβισμό μεταξύ αυτών μια γυναίκα που προσπάθησε να σβήσει το σπίτι της με ένα κουβά νερό κι ένα νεαρό κορίτσι που έτρεχε να σωθεί με ένα καρβέλι ψωμί στα χέρια της. Πήραν μαζί τους 52 όμηρους οι οποίοι μεταφέρθηκαν στη Λάρισα κι από κει στη Θεσσαλονίκη. Κι όλα αυτά συνέβησαν ως αντίποινα για την αντιστασιακή δράση που προσέφερε η περιοχή στον αγώνα κατά του Ναζισμού και στην απελευθέρωση της πατρίδας.

Το ιστορικά αρχεία μας πληροφορούν ότι τον Οκτώβρη του 1943 σχηματίστηκε το 54^ο Σύνταγμα του Ε.Λ.Α.Σ. με έδρα την Άνω Κερασιά και τομέα ευθύνης το Πήλιο, το Μαυροβούνι και τον Κίσσαβο. Το αντάρτικο φούντωσε στα χωριά του Πηλίου. Δίνονταν νικηφόρες μάχες στην Τσαγκαράδα, στην Πορταριά, στη Ζαγορά. Οι Γερμανοί αποφάσισαν θηριώδη αντίποινα σε βάρος του άμαχου πληθυσμού. Σχεδίασαν να πυρπολήσουν τη Δράκεια, τα Κανάλια και τις Μηλιές και όπως τεκμηριώνεται το πραγματοποίησαν, (Κολιού, 1985).

Κι όλα αυτά πρώτον γιατί η τρέλα του πολέμου τα επιτρέπει και δεύτερον επειδή καλοθελητές ντόπιοι συνεργάτες ενημέρωσαν τους κατακτητές ότι στην εκκλησιά της Παναγιάς στα Κανάλια οι ομάδες της Εθνικής Αντίστασης είχαν κρύψει τα πυρομαχικά τους. Ιερωμένος του χωριού των Καναλίων εκείνη την εποχή ήταν ο πατέρας Δημήτριος Αγγελούσης. Σε συνέντευξη που έδωσε στο περιοδικό Leader Magazine αναφέρει: Oι Γερμανοί όταν ήρθαν για πρώτη φορά στο χωριό ήταν φιλικοί και ιδιαίτερα ευγενικοί. Έπιναν και θαύμαζαν το χωριό μας και μας έλεγαν πόσο πολύ τους άρεσε ο ελληνικός λαός. Όταν όμως ξανάρθαν για δεύτερη φορά μας είπαν ότι είμαστε "σκληροί στρατιώτες" και "άτακτοι" και ότι τους κάναμε κλεφτοπόλεμο. Έτσι, ανατίναξαν με δυναμίτες την εκκλησία, το σχολείο και έκαψαν 250 σπίτια. Σκότωσαν 5 άνδρες προς παραδειγματισμό απειλής για τους υπολοίπους και σκότωσαν επίσης  μία γυναίκα που προσπαθούσε να σβήσει τη φωτιά απ το σπίτι της. Κατόπιν έφυγαν με την απειλή ότι θα ξαναρχόντουσαν την άλλη μέρα. Οι χωρικοί έφυγαν στα βουνά. Ζούσαν μέσα στα χιόνια χωρίς κανένα καταφύγιο. Έτρωγαν και επιβίωσαν με ό,τι μπορούσαν να βρούν. Με την ανατολή της άλλης μέρας, το ξημέρωμα, το χωριό ήταν νεκρό χωρίς καμία ανθρώπινη ύπαρξη, μέσα σ΄ αυτό.  Ήμουν ο τελευταίος , που έφυγε μέσα στη νύχτα μαζί με ένα πλήθος από πεινασμένες γάτες που μ΄ ακολουθούσαν, (Hood,1946) .

Ο ιερός ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου που ανατινάχτηκε από τους Γερμανούς εγκαινιάστηκε στις 16 Μαρτίου του 1804. Ήταν ρυθμού τρίκλιτης βασιλικής με δυο παρεκκλήσια αφιερωμένα το ένα στη δεξιά πλευρά στα εισόδια της Θεοτόκου και το άλλο προς την αριστερή πλευρά στους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη. Το καμπαναριό ήταν εξάγωνο σε αυτόνομο κτήριο. Ο Φιλιπίδης τη χαρακτηρίζει "εύμορφη και μεγάλη όπου δεν είναι τοιαύτη εις μέγεθος εις όλα τα χωριά της Δημητριάδος", (Λεφούσης, 1997).

Οι θηριωδίες των Ναζί στα Κανάλια τεκμηριώνονται μέσα από το φωτογραφικό φακό της Βούλας Παπαιωάννου. Μετά την Απελευθέρωση ως υπεύθυνη του φωτογραφικού τμήματος της UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration) περιηγήθηκε τη ρημαγμένη ελληνική ύπαιθρο και κατέγραψε τις δύσκολες συνθήκες επιβίωσης των κατοίκων της. Η περιήγηση αυτή οδήγησε τα βήματά της στα Κανάλια και αποτύπωσε τη φρίκη του πολέμου και της κατοχής. Καθρέφτες μνήμης οι φωτογραφίες της βρίσκονται στο Μουσείο Μπενάκη και αποδίδουν την αξιοπρέπεια των Καναλιωτών μέσα από τα ερείπια των σπιτιών τους. Αποδίδουν ακόμα την ελπίδα καθώς ο πελαργός επιστρέφοντας στον τόπο που ήξερε έχτισε τη φωλιά του στο ψηλότερο γκρέμισμα της εκκλησιάς.

Η Βούλα Παπαϊωάννου εντάσσεται στο ρεύμα της "ανθρωπιστικής φωτογραφίας" που αναπτύχθηκε ως αντίδοτο της κατάλυσης των ανθρωπίνων αξιών εξαιτίας του πολέμου. Ο αγώνας των συμπατριωτών της για επιβίωση, όπως αποτυπώθηκε από το φακό της με σεβασμό, καθαρή ματιά και διακριτική συμμετοχή, αποκτά παγκοσμιότητα και αντανακλά την πίστη στη δύναμη του απλού ανθρώπου και στην αξία της ζωής.

Σήμερα που η πατρίδα μας βιώνει μια νέα και ακατανόητη κατοχή σήμερα που ο ο πόλεμος ενάντια στη συλλογική μνήμη διεξάγεται μέσα από ένα πολυδαίδαλο δίκτυο παραγόντων διαμόρφωσης της καθημερινής ζωής και της συνείδησης αποτελεί δικαίωμα η μνήμη και υποχρέωση όλων μας η αντίσταση στη λησμονιά.

Ο Βρετανός ιστορικός Eric Hobsbawm (1995) στο έργο του "Η εποχή των Άκρων" αναφέρει: Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά και ανατριχιαστικά φαινόμενα του τέλους του εικοστού αιώνα είναι η καταστροφή του παρελθόντος ή μάλλον των κοινωνικών μηχανισμών που συνδέουν τη σύγχρονη εμπειρία του ανθρώπου με εκείνη των προηγούμενων γενιών. Οι περισσότεροι νέοι άνθρωποι, άνδρες και γυναίκες, στο τέλος του αιώνα, αναπτύσσονται μέσα σε κάποιο είδους μόνιμο παρόν απ΄όπου απουσιάζει η οποιαδήποτε οργανική σχέση με το δημόσιο παρελθόν των καιρών τους. Όταν χαθεί η μνήμη, συνήθως η εμπειρία βιώνεται πανάκριβα.

Στο πλαίσιο αυτού του προβληματισμού αναδεικνύεται η ανάγκη μιας διαφορετικής προσέγγισης της διδακτικής της ιστορίας στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Φαίνεται ότι η διάκριση της γενικής ιστορίας από την τοπική προωθεί ερευνητικές διαδικασίες και μελέτη σε τοπική κλίμακα, μεθοδολογική προσέγγιση επιθυμητή και απαραίτητη (Λεοντσίνης, 2006). Η επιλογή του υπό διερεύνηση ιστορικού τοπικού θέματος, ο προγραμματισμός των σχετικών δρατσηριοτήτων, η συμμετοχή στην ομαδική δράση, η δυνατότητα ισοτιμίας και ελευθερίας αλλά και η χαρά της παραγωγής νέου γνωστικού προιόντος διαμορφώνει δημοκρατικούς πολίτες με ισχυρή και τεκμηριωμένη την ιστορική μνήμη τους. Επιπλέον ενισχύονται  οι εναλλακτικοί τρόποι μάθησης με την αξιοποίηση της ιστορικής αφήγησης, των μαρτυριών, των ιστορικών πηγών κ.ά. (Σμυρναίος, 2013).

Το χωριό μας, τα Κανάλια της Μαγνησίας, δικαιούται και επιβάλλεται να πραγματοποιηθεί ο χαρακτηρισμός του ως "μαρτυρικός τόπος". Υπήρξαν δημοσιεύματα που εμφανίζουν το σημερινό Δήμαρχο Ρήγα Φεραίου να έχει ξεκινήσει αυτή τη διαδικασία. Ευχόμαστε και αναμένουμε να ευοδωθεί.

Προσωπικά, νιώθω περήφανη καθώς ένα πεζογράφημά μου για ενήλικες με τον τίτλο "Χρεωστικά ζωής" που κατακλύζεται από μαρτυρίες και αφηγήσεις των ηρώων του αναφορικά με το γεγονός του ολοκαυτώματος των Καναλίων έχει πάρει σάρκα και οστά  από τις εκδόσεις ΗΡΑ Εκδοτική (Θάνου, 2016).

Στις 16 και 17 Νοεμβρίου κάθε χρόνο, όπως και εφέτος, στα Κανάλια διοργανώνονται εκδηλώσεις από την τοπική εκκλησία προς ενίσχυση της τοπικής ιστορικής μνήμης. Ο αιδεσιμώτατος ιερέας π. Αθανάσιος Σκοπιανός, προς τιμή του, έχει συγκεντρώσει ένα αξιόλογο αρχείο που τεκμηριώνει την τοπική ιστορία του χωριού μας και ενισχύει με τις δράσεις του την ιστορική μνήμη με κάθε ευκαιρία.

Πηγές: (βιβλιογραφία και δικτυακοί τόποι)

• Eric Hobsbawm, H Εποχή των ΑκρωνΟ σύντομος εικοστός αιώνας (1914 – 1991) Εκδ. Θεμέλιο Αθήνα, 1995.
• Θάνου Αγγελική, Χρεωστικά ζωής. ΗΡΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ, Βόλος, 2016.
• Λεοντσίνης Γεώργιος. Διδακτική της Ιστορίας. Γενική – Τοπική Ιστορία και Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Ινστιτούτο του βιβλίου – Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2006.
• Λεφούσης Ηλίας, Κανάλια και Κάρλα, τέως Δήμος Βοίβης, οι άνθρωποι, ο τόπος, η λίμνη, έκδοση Κοινότητα Καναλίων & Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία Καναλίων, 1997.
• Hood John, The priest of the village found the mission.Father Dimitrios Aggeloussis speaks Greek farmers of channels. Leader Magazine, September 1946.
• Κολιού Νίτσα, "Άγνωστες πτυχές Κατοχής και Αντίστασης, 1941-44", τόμ. 2, Βόλος 1985.
• Π. Σκοπιανός Αθανάσιος, προσωπικό αρχείο.
• Σμυρναίος Λ. Αντώνης, Ιστορίης Μάθησις. Ζητήματα Φιλοσοφίας και Διδακτικής της Ιστορίας, Γρηγόρης, Αθήνα, 2013.
• http://www.benaki.gr/index.asp?id=1020103
• Περιοδικό Σοδειά,  Νο23, 2012, http://www.sodeia.net/2012/06/1984-1.html