Επειδή ακόμα είναι πολύ νωρίς, για να αφήσουμε τον ήλιο, τη θάλασσα, τις διακοπές και το καλοκαίρι και να "συμμορφωθούμε" σταδιακά με την καθημερινότητα και τις απαιτήσεις του Φθινοπώρου, μια πολύ καλή ιδέα θα ήταν να διατηρήσουμε όσο μπορούμε στη μνήμη μας τα λιμάνια, στα οποία ταξιδέψαμε τον Ιούλιο ή τον Αύγουστο, παρατείνοντας έτσι την ξενοιασιά και την ανεμελιά μας. Άλλωστε, δεν είναι καθόλου τυχαίο που όλα αυτά τα λιμάνια, μικρά ή μεγάλα, γραφικά ή βιομηχανικά, λιμάνια νησιών ή παραθαλάσσιων τοποθεσιών αγαπήθηκαν τόσο που χιλιοτραγουδήθηκαν συνδεδεμένα με καημούς, βάσανα, νοσταλγίες, έρωτες, ελπίδες και πόθους. Είναι ακόμα η "φωτιά στο λιμάνι" και η σπίθα της που ξυπνά μνήμες και αναβιώνει στιγμές τόσο προσωπικές όσο και ενωμένες με την ιστορία ενός ολόκληρου έθνους.

Έχοντας ως επίκεντρο λοιπόν τα λιμάνια της Ελλάδας, το παρόν άρθρο επιδιώκει να αναδείξει αφενός την περιβαλλοντική τους αξία και αφετέρου τη βαθιά ιστορικότητά τους μέσα από το πρίσμα της διδασκαλίας και της εκπαιδευτικής πράξης. Κι επειδή –ειδικά τις τελευταίες μέρες- η επικαιρότητά μας βρίθει πληροφοριών για το "Νέο Λύκειο", για το "νέο σχολείο", για το "καινούργιο σύστημα πανελληνίων" σ’ ένα όλο και πιο ασφυκτικό πλαίσιο υποχρεωτικής, συσσωρευμένης αλλά ίσως πάνω απ’ όλα στείρας και ατελέσφορης γνώσης, όπως αυτή αναπαράγεται από το εκάστοτε ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, ας βρούμε νησίδες δημιουργικής έκφρασης, που κυρίως προωθούν την ελεύθερη βούληση και συμμετοχή των παιδιών μέσα από βιωματικές και ομαδοσυνεργατικές δραστηριότητες των ίδιων των μαθητών.

Ωστόσο, το βασικό ερώτημα που προκύπτει εύλογα εν προκειμένω είναι πού θα εντάξουμε αυτή την περιβαλλοντική και πολιτιστική προσέγγιση των λιμανιών σε ένα ωρολόγιο πρόγραμμα που επίσης ασφυκτιά, αφήνοντας ελάχιστα περιθώρια στον εκπαιδευτικό, ο οποίος με τη σειρά του καλείται να "βγάλει" τόση ύλη διδάσκοντας τόση και τόση γνώση. Η λύση στο εγκλωβισμένο αυτό πλαίσιο είναι ακριβώς η ώρας της Ευέλικτης Ζώνης και η γόνιμη αξιοποίησή της, η οποία αναμφισβήτητα μπορεί να δώσει αξιοθαύμαστα αποτελέσματα.

Αξιοποιώντας λοιπόν δημιουργικά την ώρα της Ευέλικτης Ζώνης, δίνεται η δυνατότητα ώστε οι μαθητές να ασχοληθούν με θέματα που άπτονται του ενδιαφέροντός τους, προσφέροντας έμφαση σε ολιστική προσέγγιση των θεμάτων αυτών. Επιπλέον, μέσα από μια τέτοια διαδικασία, μπορούμε να εστιάζουμε την προσοχή μας στην ανάπτυξη αξιών, η καλλιέργεια των οποίων συχνά παραγκωνίζεται τόσο και αποκτά δευτερεύουσα σημασία στην κοινωνία της ατέλειωτης γνώσης και πληροφορίας. Επιπλέον, προωθείται η ενεργός συμμετοχή των παιδιών, καθώς πρόκειται για μια διεργασία προσανατολισμένη στην ανάπτυξη δράσης, η οποία έχει κριτικό χαρακτήρα και είναι σαφώς προσανατολισμένη στο μέλλον.

Η δική μας εμπειρία λοιπόν από αυτή την περιβαλλοντική και πολτιστική προσέγγιση των λιμανιών έρχεται από την επαφή και τη συνεργασία μας με μαθητές της τελευταίας τάξης του δημοτικού σχολείου, ωστόσο πρόκειται για ένα πρότζεκτ, το οποίο άνετα θα μπορούσε να εφαρμοστεί και να προσαρμοστεί και σε μικρότερες τάξεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι για ευνόητους λόγους το σχολείο στο οποίο εργαστήκαμε, ανήκε σε παραθαλάσσια περιοχή, έτσι ώστε η πρόσβαση στο λιμάνι να είναι προσιτή, όταν το καλούν οι συνθήκες, προκειμένου να πραγματοποιηθεί η αντίστοιχη μελέτη πεδίου.

Σε περιβαλλοντικό επίπεδο λοιπόν οι μικροί μας φίλοι, οι οποίοι ονομάστηκαν "Ακτοφύλακες", "πήραν πολύ ζεστά" τον συγκεκριμένο τους ρόλο, τονίζοντας τη σημασία ύπαρξης των λιμανιών στον τομέα του περιβάλλοντος και αναδεικνύοντας σύγχρονα περιβαλλοντικά προβλήματα που συνδέονται με το λιμάνι. Ως εκ τούτου, βγαίνοντας από το στενό πλαίσιο του σχολείου και "κυνηγώντας τους ρύπους" του μικρού λιμανιού τους, ευαισθητοποιήθηκαν για την αξία του καθαρού περιβάλλοντος, γράφοντας άρθρα για πετρελαιοκηλίδες στη σχολική εφημερίδα. Εν συνεχεία, έγιναν επίσης "Μικροί Δημοσιογράφοι" ασχολούμενοι με τα επαγγέλματα που συνδέονται με το λιμάνι και παίρνοντας συνέντευξη από επαγγελματίες της περιοχής.

Σε πολιτιστικό/λογοτεχνικό επίπεδο οι ίδιοι οι μαθητές προσέγγισαν βιωματικά την ιστορία του λιμανιού από το χθες μέχρι το σήμερα μέσα από ήθη, έθιμα και παραδόσεις. Συνέλεξαν ένα σωρό τραγούδια που αναφέρονται στα λιμάνια –και ομολογουμένως το υλικό ήταν πολύ πλούσιο- αλλά πήγαν και ένα βήμα πιο πέρα δημιουργώντας τους δικούς τους στίχους μέσα από τη διαδικασία της "αυτόματης γραφής", φτάνοντας σε σημείο μάλιστα να φτιάξουν και το δικό τους σενάριο, μελοποιώντας αρκετά κομμάτια του με τη βοήθεια της δασκάλας της μουσικής. Το σενάριο αυτό και τα μελοποιημένα στοιχεία του παρουσιάστηκαν στο τέλος της χρονιάς, στην αποχαιρετιστήρια γιορτή.

Κι επειδή είναι πολύ νωρίς ακόμα, για να σταματήσουμε το ταξίδι μας περιορίζοντάς το ημερολογιακά σε Ιούλιο και Αύγουστο, εμείς όλη εκείνη τη χρονιά δεν σταματήσαμε να ταξιδεύουμε. Δεν σταματούμε ούτε και τώρα, καθώς κάθε νέο σχολικό έτος είναι και η προσδοκία για ένα ακόμα μαγευτικό και πολλά υποσχόμενο ταξίδι. Τι θα λέγατε φέτος να το κάνουμε παρέα;